Urlop Wychowawczy a Przedszkole

Wielu rodziców przebywających na urlopie wychowawczym zastanawia się czy może posłać dziecko do przedszkola bez ryzyka utraty urlopu wychowawczego. Urlop wychowawczy jest przecież udzielany celem sprawowania przez rodzica osobistej opieki nad dzieckiem a posłanie dziecka do przedszkola oznacza codzienną przerwę w sprawowaniu tej opieki. Czy w takim przypadku w myśl Art. 186² § 2 Kodeksu pracy możemy zostać przez pracodawcę wezwani do stawienia się w pracy i tym samym urlop wychowawczy zostanie nam odebrany? Czy posłanie dziecka do przedszkola rozumiane jest jako trwałe zaprzestanie sprawowania nam nim opieki?

Niestety przepisy Kodeksu pracy nie dają jednoznacznej odpowiedzi na powyższe pytania. Również opinie ekspertów od prawa pracy są w tym temacie bardzo różne i dodatkowo zwiększają niejasność zagadnienia. Część z nich uważa, że posłanie dziecka do przedszkola stanowi zaprzestanie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i przesłankę uzasadniającą przerwanie pracownikowi urlopu wychowawczego. Inni warunkują utratę urlopu wychowawczego od liczby godzin jakie dziecko spędza w przedszkolu.

Serwis proRodzinny postanowił wyjaśnić zagadnienie i wystosował w tej sprawie zapytanie do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS). Odpowiedź jaką uzyskaliśmy jest korzystna dla rodziców. Zdaniem Departamentu Prawa Pracy MRPiPS  nie ma przeszkód prawnych, aby w czasie urlopu wychowawczego pracownika dziecko mogło uczęszczać do żłobka lub przedszkola. Zdaniem Departamentu, sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie oznacza, że kontakt z dzieckiem musi być ciągły, nieprzerwany, że sprawująca taką opiekę osoba nie może zostać zastąpiona w wykonywaniu czynności opiekuńczych przez domowników czy inne osoby przez krótsze okresy. Sprawowania opieki osobiście nie można utożsamiać z dzwudziestoczterogodzinnym i nieprzerwanym przebywaniem z dzieckiem.

W odpowiedzi Departament zastrzega, że Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie jest uprawnione do wydawania powszechnie obowiązującej wykładni przepisów prawa pracy a podglądy prawne Departamentu nie są wiążące dla stron sporu, inspektorów pracy i sądów. Departament informuje również, że prezentowane przez niego opinie nie mają charakteru wiążącego dla pracowników, pracodawców, organów kontroli ani sądów.

Poniżej publikujemy pełną treść naszego listu do MRPiPS oraz odpowiedź Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa.

Pełna treść odpowiedzi Departamentu Prawnego, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie możliwości posłania dziecka do przedszkola przez rodzica przebywającego na urlopie wychowawczym

W odpowiedzi na Pana list z dnia 14 listopada br. Departament Prawa Pracy uprzejmie informuje, że na podstawie art. 186² § 1 Kodeksu pracy w czasie urlopu wychowawczego pracownik na prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Regulacja ta przewiduje możliwość przerw w sprawowaniu bezpośredniej i osobistej opieki, nie pozbawiając sprawowanej przez takiego opiekuna opieki szczególnego charakteru wynikającego z przeznaczenia urlopu wychowawczego. Biorąc zatem pod uwagę ten przepis można przyjąć, że kilkugodzinne przebywanie dziecka w przedszkolu nie stoi w sprzeczności ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem.

Zdaniem Departamentu, sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie oznacza, że kontakt z dzieckiem musi być ciągły, nieprzerwany, że sprawująca taką opiekę osoba nie może zostać zastąpiona w wykonywaniu czynności opiekuńczych przez domowników czy inne osoby przez krótsze okresy. Sprawowania opieki osobiście nie można utożsamiać z dzwudziestoczterogodzinnym i nieprzerwanym przebywaniem z dzieckiem.

Podobne stanowisko zajął Wojewódzki Sąd Apelacyjny z Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z dnia 21 maja 2014 r. (sygn. akt II SA/Go 311/14, LEX nr 1485741), w którym stwierdził, że „Jedynie umieszczenie dziecka w placówce zapewniającej całodobową opiekę nad dzieckiem w okresie dłuższym niż 5 dni w tygodniu uzasadnia odmowę przyznania dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego określonemu w Art 10 ust 1 u.ś.r. (ustawa o świadczeniach rodzinnych). Natomiast fakt korzystania przez dziecko z opieki dziennej w placówce szkolno-wychowawczej, takiej jak żłobek czy też przedszkole nie mogą stanowić bezpośredniej podstawy do odmowy przyznania tego świadczenia. W takiej sytuacji niezbędnym jest wykazanie, iż uniemożliwia to sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie oznacza, że kontakt z dzieckiem musi być ciągły, nieprzerwany, że sprawująca taką opiekę osoba nie może zostać zastąpiona w wykonywaniu czynności opiekuńczych przez domowników czy inne osoby przez krótsze okresy. Sprawowanie opieki osobiście nie można utożsamiać z dzwudziestoczterogodzinnym i nieprzerwanym przebywaniem z dzieckiem, bowiem w przepisie art. 10 ust. 5 pkt 3 czy pkt 4 u.ś.r. ustawodawca ewidentnie przewiduje możliwość przerw w sprawowaniu bezpośredniej i osobistej opieki, nie pozbawiając sprawowanej przez takiego opiekuna opieki szczególnego charakteru wynikającego z przeznaczenia urlopu wychowawczego”.

Biorąc pod uwagę powyższe, w ocenie Departamentu, nie ma przeszkód prawnych, aby w czasie urlopu wychowawczego pracownika dziecko mogło uczęszczać do żłobka lub przedszkola.

Przedstawiając powyższe Departament informuje, że  Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie jest upoważnione do rozstrzygania indywidualnych spraw pracowniczych i zajmowania stanowiska w sprawach wymagających badania i oceny okoliczności faktycznych oraz analizowania i wydawania opinii dotyczących konkretnych lub przykładowych stanów faktycznych oraz dokonywania ich oceny pod względem zgodności z przepisami prawa pracy.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie jest także uprawnione do wydawania powszechnie obowiązującej wykładni przepisów prawa pracy a podglądy prawne Departamentu nie są wiążące dla stron sporu, inspektorów pracy i sądów.

Jednocześnie Departament informuje, że prezentowane opinie nie mają charakteru wiążącego dla pracowników, pracodawców, organów kontroli ani sądów. Organem uprawnionym do udzielania porad prawnych jest Państwowa Inspekcja Pracy (ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy Dz. U. z 2017 r., poz. 786). W razie dalszych wątpliwości w tej lub innych sprawach związanych z prawem pracy radzimy zwrócić się do właściwego Okręgowego Inspektoratu Pracy w Warszawie, Płocka 11/13, tel. 22/425-11-94

Pełna treść zapytania skierowanego przez serwis proRodzinny do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie możliwości posłania dziecka do przedszkola przez rodzica przebywającego na urlopie wychowawczym

Serwis internetowy proRodzinny (www.prorodzinny.pl) zajmuje się tematyką ciąży i rodzicielstwa w świetle przepisów prawa, głównie Kodeksu pracy. W serwisie publikowane są artykuły wyjaśniające stosowanie wybranych przepisów w szczególności w zakresie rozwiązań jakie prawo pracy przewiduje dla rodzin. Niniejszym pismem zwracam się do Państwa z prośbą o opinię w sprawie która wywołuje wśród rodziców (czytelników naszego serwisu) powszechne niezrozumienie oraz niepewność stosowania. Chodzi o wyjaśnienie czy rodzic, który jest na urlopie wychowawczym może bez ryzyka utraty tego urlopu posłać dziecko do przedszkola. Celem urlopy wychowawczego jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. O utracie urlopu wychowawczego mówimy wówczas gdy pracodawca który udzielił tego urlopu ustali, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania tej opieki (Art. 186² § 2 k.p.). W takim przypadku zobowiązany jest on wezwać pracownika do stawienia się w pracy w terminie wskazanym w Kodeksie pracy. W związku z powyższym powstaje wątpliwość czy postanie dziecka do przedszkola należy traktować jako trwałe zaprzestanie sprawowania nad nim opieki.

Stanowiska ekspertów od prawa pracy w powyższej sprawie są bardzo różne i niejednoznaczne i tym samym zwiększają niejasność zagadnienia. Większość z nich wyraża ostrożnościowy pogląd jakoby posłanie dziecka do przedszkola stanowiło zaprzestanie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i przesłankę uzasadniającą przerwanie pracownikowi urlopu wychowawczego. Wśród nich można spotkać opinie mniej lub bardzo radykalne warunkujące utratę urlopu wychowawczego od liczby godzin jakie dziecko spędza w przedszkolu. W kontrze do tych opinii stoi natomiast komentarz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który nie widzi przeszkód do objęcia ubezpieczeniem obowiązującym w okresie urlopu wychowawczego również osób które w czasie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem poślą dziecko do przedszkola, żłobka, klubu dziecięcego albo szkoły niezależnie od liczby godzin pobytu dziecka w tych placówkach. Niezrozumienie tematu potęguje fakt, że Kodeks pracy dopuszcza przerwy w kontakcie z dzieckiem w trakcie urlopu wychowawczego dając możliwość podjęcia w tym czasie pracy a także nauki lub szkolenia o ile nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (Art. 186² § 1 k.p.). Ustawodawca wskazał tym samym, że opieka ta nie musi mieć charakteru ciągłego i nieprzerwanego. Nie ma natomiast do końca jasności co jest granicą uznania danej przerwy w kontakcie z dzieckiem za trwałe zaprzestanie opieki. Kodeks pracy nie sprecyzował tego zagadnienia, w szczególności nie określił ram czasowych przerwy w kontakcie z dzieckiem których przekroczenie oznaczałoby możliwość utraty urlopu wychowawczego. Eksperci od prawa pracy wskazują, że każdy indywidualny przypadek wymaga samodzielnej oceny dokonanej przez pracodawcę co dodatkowo rodzi niepewność wśród rodziców. Nie ma wszak warunków brzegowych czy też wytycznych wg których ocena taka mogłaby zostać dokonana stąd decyzje pracodawców mogą mieć charakter uznaniowy.

W związku z powyższym zwracam się z uprzejmą prośba do Państwa o wskazanie czy posłanie dziecka do przedszkola przez rodzica będącego na urlopie wychowawczym należy rozumieć jako trwałe zaprzestanie sprawowania przez niego osobistej opieki nad dzieckiem. Jeżeli tak nie jest to prosimy o wskazanie czy jest to uzależnione od ilości godzin pozostawania dziecka w tej placówce. Jeżeli istnieje taka zależność prosimy o wskazanie jaka ilość godzin przebywania dziecka w przedszkolu nie będzie uznana jako trwałe zaprzestanie sprawowania przez rodzica osobistej opieki nad dzieckiem.

Wyjaśnienie powyższej kwestii i uzyskanie odpowiedzi na postawione powyżej pytania wydają się niezwykle istotne biorąc pod uwagę fakt, że okres urlopu wychowawczego przypada właśnie na okres przedszkolny w życiu dziecka (urlop ten może trwać do 36 miesięcy w terminie do końca roku kalendarzowego w którym dziecko kończy 6 rok życia) stąd należy założyć, że opisany powyżej dylemat dotyka zasadniczo każdego rodzica który przebywa na urlopie wychowawczym. Wyjaśnienie problemu będzie zatem na korzyść rodziców dając im pewność postępowania zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

W opinii serwisu internetowego proRodzinny oddanie dziecka do przedszkola nie stanowi trwałego zaprzestania sprawowania nad nim opieki niezależnie od ilości godzin jaką dziecko przebywa w przedszkolu. Należy uznać, że sytuacja ta stanowi jedynie przejściową (zamiast trwałą) przerwę w tej opiece podobnie jak ma to miejsce kiedy rodzic w okresie urlopu wychowawczego podejmuje pracę, naukę lub szkolenie. Natomiast trwałym zaprzestaniem sprawowania opieki nad dzieckiem byłyby przypadki kiedy rodzic na dłużej traci kontakt z dzieckiem na przykład wyjeżdżając na kilku dni poza miejsce zamieszkania pozostawiając dziecko pod opieką innej osoby.

W powyższej sprawie należy również spojrzeć na stronę praktyczną. Zapisanie dziecka do przedszkola nie oznacza, że będzie ono przebywać w tej placówce 250 dni roboczych w roku 8 godzin dziennie i tym samym w pełnym wymiarze tych godzin zastępować rodzica w opiece nad dzieckiem. W rzeczywistości obecność dziecka w przedszkolu bywa znacznie niższa zwłaszcza w pierwszym roku uczęszczania dziecka do tej placówki. Wysokie absencje mają miejsce przede wszystkim w okresie jesienno-zimowych czyli w czasie kiedy dzieci generalnie chorują (wg różnych statystyk dzieci uczęszczające do przedszkola chorują średnio od 6 do 12 razy w roku). W tym czasie opiekę nad dzieckiem może zapewnić rodzic na przykład pozostając na urlopie wychowawczym. Trudno zatem w takich okolicznościach mówić, że posłanie dziecka do przedszkola oznacza trwałe zaprzestanie przez rodzica sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Należy również uwzględnić fakt, że przedszkole jest uważane za naturalny etap w procesie rozwoju dziecka i zdaniem wielu ekspertów korzystne jest posłanie dziecka do przedszkola już po ukończeniu przez niego 3 roku życia. Nie bez powodu wiek ten jest wskazywany przez przepisy Ustawy prawo oświatowe jako czas kiedy rozpoczyna się wychowanie przedszkolne. Możliwość skorzystania z edukacji przedszkolnej nie powinna być zatem warunkowana tym czy rodzic danego dziecka przebywa na urlopie wychowawczym czy też wrócił do pracy. Przyjęcie takiego warunku pozbawi część dzieci ważnego etapu w ich rozwoju i będzie oznaczało nierówne ich traktowanie w stosunku do dzieci których rodzice uczęszczają do pracy.

Zwracam również uwagę, że przyjęcie zasady zgodnie z którą posłanie dziecka do przedszkola oznacza automatycznie brak możliwości skorzystania w tym czasie z urlopu wychowawczego oznacza kolizję pomiędzy przepisami Kodeksu pracy a przepisami Ustawy prawo oświatowe. Zgodnie bowiem z prawem oświatowym (Art. 31 ust 4, oraz 5) dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne a obowiązek ten rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym w którym dziecko kończy 6 rok życia. Jednocześnie zgodnie z prawem pracy (Art. 186 § 2) urlop wychowawczy może być udzielony na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. To oznacza, że z uwagi na obowiązek przedszkolny nie byłoby możliwe skorzystanie w pełni z wymiaru urlopy wychowawczego przewidzianego w Kodeksie pracy. Problem dotyczy urlopu wychowawczego w 6 roku życia dziecka (w okresie od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym w którym dziecko kończy 6 rok życia do końca tego roku kalendarzowego). Obowiązek posłania w tym czasie dziecka do przedszkola oznaczałby konieczność przerwania udzielonego uprzednio urlopu wychowawczego i bezwarunkowego powrotu rodzica do pracy.

Trudno doszukać się również trafnych argumentów uzasadniających wyznaczenie maksymalnego wymiaru czasu jakie dziecko może dziennie spędzić w przedszkolu, które nie spowoduje uznania, że rodzic zaprzestał sprawowania opieki. W opinii niektórych ekspertów od prawa pracy limitem tym jest wymiar 4 godzin dziennie jako odpowiednik pół etatu pracy. Odnoszą się oni przez analogię do sytuacji wykonywania pracy w trakcie urlopu wychowawczego gdzie istnieje pogląd, że granicą wymiaru czasy pracy który nie stanowi trwałego zaprzestania sprawowania opieki nad dzieckiem jest wymiar do pół etatu. O takim wymiarze mówi się między innymi w informatorach Państwowej Inspekcji Pracy gdzie można przeczytać, że „W piśmiennictwie z zakresu prawa pracy powszechnie akceptuje się pogląd, iż podjęcie pracy w granicach do połowy etatu, co do zasady, nie narusza obowiązku sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem”. Pogląd taki wynika z faktu, że Kodeks pracy przyznaje rodzicom mającym prawo do urlopu wychowawczego jeszcze jeden przywilej. Mogą oni zamiast urlopu wychowawczego wrócić do pracy na część etatu znajdując w ten sposób jednocześnie czas na zajmowanie się dzieckiem (Art. 186⁷ § 1 k.p.). Kodeks wskazuje przy tym, że pracownik może wnioskować o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Stąd właśnie wniosek, że pracę do pół etatu można wykonywać pozostając jednocześnie na urlopie wychowawczym natomiast pracę w wymiarze większym niż pół etatu można wykonywać wyłącznie poza urlopem wychowawczym wracając po prostu do firmy. Przeniesienie tej zasady przez analogię do przypadku posłania dziecka do przedszkola jest zbyt dużym uproszczeniem. Pamiętajmy, że podjęcie pracy w wymiarze pól etatu nie oznacza, że brak kontaktu rodzica z dzieckiem wynosi dokładnie połowę pełnego wymiaru czasu pracy czyli zwyczajowo 4 godziny dziennie. Należy uwzględnić fakt np. dojazdów do pracy lub innych czynników mających miejsce poza pracą które mogą znacznie wydłużyć czas kiedy rodzic pozostaje poza domem. Z tego powodu interpretacja jakoby dziecko mogło przebywać w przedszkolu do 4 godzin dziennie bez ryzyka utraty przez rodzica urlopu wychowawczego jest w dużej mierze nietrafiona.